Соғлом фарзанд келажаги учун муҳим текширув: скрининг

Соғлом фарзанд – ота-она қувончи, бахти бўлиш билан бирга, оиланинг мустаҳкамлигини таъминлайдиган бебаҳо неъматдир. Гапириш қанчалик нохуш бўлмасин, носоғлом, нуқсонли фарзанд дунёга келиши натижасида юзага келган муаммо ва ташвишлар туфайли оила тинчлиги, хотиржамлиги бузилиб, вазият ҳаттоки ажримларга бориб тақалаётгани бор гап. Жамиятимизда ана шундай ҳолатларни олдини олиш — оилада соғлом фарзандлар туғилишини назорат қи­лиш мақсадида скрининг марказлари фаолият юритади. Саҳифамиз орқали бундай марказларнинг фаолияти билан яқиндан танишиб, скрининг текширувлари тўғрисида тегишли маълумотларни тақдим этамиз.

Она ва бола скрининг маркази қачон ва нима мақсадда ташкил этилган?

Она ва бола Скрининг маркази 1998 йилда ташкил этилган бўлиб, марказнинг асосий мақсади туғма нуқсонли ёки ногиронликка олиб келадиган хасталикка эга бола туғилишининг олдини олиш, яъни ҳо­миладор аёлларда ва янги туғилган чақалоқларда яширин кечувчи касалликларни эрта аниқлаш ҳам­да ирсий касаллик билан туғилган болаларга махсус тиббий-генетик хизмат кўрсатишдан иборат.

Изоҳ-факт

Фенилкетанурия — руҳий ривожланиш сусайишига олиб келувчи ва наслдан-наслга ўтувчи туғма модда алмашинувининг бузилишидир. Касаллик белгилари асосан боланинг 2 6 ойлигида намоён бўлади.

Гипотериоз – қалқонсимон без гормонларининг етарли даражада ишлаб чиқилмаслиги билан характерланувчи касаллик. Ўз вақтида аниқланмаса ва даво чоралари кўрилмаса, оғир жисмоний нуқсонларни келтириб чиқаради ва ақлий заифликка олиб келади

«Скрининг» сўзи (инг.т) «саралаш» деган маънони англатади. Скрининг ташхис — махсус усуллар ёрдамида касалликни эр­та ва тез аниқлаш учун аҳолини оммавий текширувдан ўтказиш демакдир.

Замонавий тиббий жиҳозлар ва малакали ходимларга эга бўлган Скрининг марказлари асосан уч йў­налишда иш олиб боради:

1. Туғруққача бўлган даврда ҳомилада ривожланиш нуқсонининг олдини олиш тадбирларини ўтказиш;
2. Янги туғилган чақалоқларни туғма гипотиреоз ва фенилкетонурия касалликларига оммавий скрининг ўтказиш;
3. Ирсий ва туғма касаллик билан туғилганларга ҳамда шундай фарзандлари бор оилаларга тиббий-генетик маслаҳат бериш

Неча хил скрининг текшируви мавжуд?

Скрининг текширувлар асосан икки турда бўлиб, булар – неонатал, пренатал ва скрининг текширувларидир.

Неонатал ташхис янги туғилган чақалоқларни оммавий тарзда тиббий кўрикдан ўтказишнинг ўзига хос тури бўлиб, унинг ёрдамида энг кўп тарқалган ирсий ва туғма касалликлар аниқланиши мумкин. Неонатал скрининг туфайли нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин бўладиган турли хил хасталикларни эрта аниқлаб даволаш, ногиронликка олиб келадиган бир қатор хавфли касалликлар ривожланишининг олдини олса бўлади.

Қон муддатига етиб туғилган чақалоқлардан ҳаётининг 3-4 куни, муддатига етмай туғилган чақалоқларда ҳаётининг 7-10 куни олиниши керак. Агар қон кўрсатилган муд­датдан олдин олинадиган бўл­са, таҳлил нотўғри чиқишига сабаб бўлади.

Маълумот учун: Неонатал скрининг давомида аниқланган беморлар (жумладан, вирусли гепатит билан оғриган ва фенилкетонурия билан касалланган болалар) скрининг марказларида диспансер рўйхатида туришади. Улар дори-дармонлар ва бепул даволовчи озиқ-овқатлар билан таъминланади.

Неонатал ташхис қачон ва қандай ўтказилади?

Янги туғилган чақалоқдан бир неча томчи қон олиб (товонидан) махсус қоғозга шимдирилади. Сўнг­ра ушбу қоғоз скрининг марказига юборилади. Бу ерда махсус замонавий жиҳозларда қон таҳлили ўтказилади. Агар болада қон таҳлилидаги ўзгаришлар касалликларга гумон туғдирса, она ва бола поликлиникага ёки скрининг марказига қайта текшириш учун чақирилади. Фақат қоннинг қайта таҳлили, мутахассис кўриги чақалоқнинг ҳақиқатдан касал ва даволаш кераклигини аниқ айтиб беради.

Пренатал текшируви нима учун керак?

Пренатал скринингда ҳомиладор аёл қони таҳлил қилиниб, ҳомилада чуқур ривожланиш нуқсонлари борлигини аниқлаш мумкин. Пренатал (туғишдан олдин) ташхиснинг асосий мақсади она қорнида ривожланаётган боланинг соғлом ривожланаётганлигига ишонч ҳосил қилиш, туғма ривожланиш нуқсонлари ҳамда ногиронликка олиб келувчи хасталикларга эга бола туғилишининг олдини олишдан иборат. Ҳомиладор аёлларда пренатал текширувлар уч маротаба – ҳомила ривожланишининг 10-14, 16-20 ва 28-32 ҳафталарида ўтказилади.

Туғруққа қадар текширувлардан қуйидаги ҳомиладорлар ўтиши керак

• Фарзанди ирсий касаллик ёки туғма ривожланиш нуқсони билан туғилган бўлса.
• Ҳомиладорлик бола тушиши, ўлик туғилиш билан кечган бўлса.
• Ота-оналарнинг бирида ирсий касаллик аниқланса.
• Қариндошлик никоҳида бўл­ганлар.
• Аёлнинг ёши 18 ёшдан кичик, 35 ёшдан катта бўлса.
• Касбга боғлиқ зарарли омиллар таъсири аниқланган бўл­са (нурланиш).
• Ҳомилага таъсир қилувчи до­ри-дармон ёки кимёвий воситалардан фойдаланилганда.
• Ҳомиладорда юқумли касалликлар – қизилча, токсоплазмоз, хламидиоз, ситомегаловирус аниқланган бўлса.
• Эркак ёки аёлнинг наркотик, спиртли ичимликлар истеъмол қилиши ёки чекиши аниқланса.
• Ҳомиладорнинг эндокрин касалликлари – қалқонсимон без ҳамда қандли диабети бўлса.
• Туғма юрак иллати ва хромасома синдроми мавжуд болалар туғилиш хавфи бор ҳомиладор аёл­лар (Даун синдроми ва бошқалар.);
• Қариндошлар ўртасида тузилган никоҳ (оилада генетик аномалияси мавжуд ҳолатларда!);

Ҳомиланинг ривожланиш нуқсони ва ирсий касалликларнинг олдини олиш бўйича текширувлар қандай тартибда ўтказилади?

Дастлаб ҳомиладор аёл ҳомиладорликнинг 14 ҳафтасигача яшаш манзили бўйича поликлиника ҳисобида туриши керак. Агар шифокор ҳомила соғ­лиғига таъсир кўрсатувчи омилни аниқласа, ҳомиладорга скрининг марказида II босқич текширувдан ўтишга йўл­ланма беради. Скрининг марказларида ҳо­миладорликнинг 16-20 ҳафталарида ултратовуш ва биохимиявий скрининг текширувлари ўтказилади. Бунда ҳомиладор аёл қонида махсус биокимёвий маркерлар (алфафетопротеин (АФП) ва хорион гонадотропин (ХГ) миқдори аниқланади. Агар ҳомиладорда нуқсонли бола туғилиши кузатилса, ҳомилани тўхтатиш тавсия этилади.

Тиббий — генетик маслаҳатлар …

Марказ фаолиятининг учинчи йўналиши бўлган ТИББИЙ-ГЕНЕТИК МАСЛАҲАТЛАР уруғ-аймоғида патологияли қариндошлари бўлган ота-оналарда туғма хасталиклар бор-йўқлигини текширишни кўзда тутади.Яъни тиббий-генетик маслаҳат орқали ирсий касалликка гу­мон қилинганларга аниқ ташхис қўйилиб, касаллик наслдан-наслга қандай берилиши ва уни оилада яна пайдо бўлиш хавфини аниқлаш мумкин. Агар шифокор-генетик оилада ирсий касаллик мавжуд, деган хулосага келган бўлса, ке­йинги фарзандларда касалликнинг учраш эҳтимолини ҳисоблаб, керакли маслаҳатни бериши мумкин бўлади.

Билиб қўйинг!

Марказ шифокорларининг фикрларича, туғма нуқсон ва ирсий касалликларга олиб келувчи омиллар — қизларни балоғат ёшига етмай турмушга узатиш, туғиш ёшидаги аёлларнинг гинеколог тиббий кўригидан ўз вақтида ўт­маслиги, экстрагенитал касаллиги бор аёлларнинг фарзанд кў­риш­лари, туғруқлар ўр­тасидаги ора­лиққа риоя этмаслик… Асосий сабаблардан бири эса қариндошлар ўртасидаги никоҳдир. Чунки ҳар бир бола ўз генларининг ярмини онадан, ярмини отасидан олади. Ўзаро қариндош ота-онанинг фарзандларида «касаллик» генларининг учраш эҳтимоли юқори бўлади. Чақалоқнинг Даун синдроми билан туғилиши эса асосан онанинг ёши билан боғлиқ. Ёши ўттиз бешдан ошиб фарзанд кўрадиган аёлларнинг болаларида ушбу касаллик кўп учрайди. Инсондаги барча генларни аниқлаш имкони йўқ. Ҳозирги вақтда 3500 га яқин ирсий-генетик нуқсонлар аниқланган бўлиб, бундай касалликларнинг аксарияти болалик даврида кўзга ташланади.

Факт: ҳозирги вақтда 3500 дан зиёд ирсий ва туғма касалликлар маълум бўлиб, бундай хасталикларнинг айримлари болалик даврида аниқланар экан. Баъзи ирсий касалликлар наслдан-наслга, яъ­ни ота ёки онадан фарзандларига ўтса, айрим касалликлар ташқи кўринишидан соғлом бўлган ота-онанинг фарзандларида (касаллик яширин ирсийланганда) ҳам аниқланади.

Сизга маълумот ўрнида Республикамиздаги марказий «Она ва бола» скрининг марказининг манзили ва маълумотларини келтирмоқдамиз.

«Она ва бола» Республика скрининг маркази.
Манзил: Ўзбекистон, Тошкент шаҳри 100140, Юнус-Обод тумани, Боғишамол кўчаси, 5- тор кўча, 3 -уй.
Мўлжал: Тошкент тиббиёт педиатрия институти.
Индекс: 100140
Телефон: +998 (71) 260 28-46
Скрининг марказининг ташкилий тузилмаси Республиканинг барча ҳудудларида мавжуд.

Манба: Avitsenna.uz